هراس مصر از تراژدی رفح/ دلیل تقلای قاهره برای آتش‌بس غزه چیست؟

به گزارش اقتصادنیوز، 26 مارس 2024، چهل و پنجمین سالگرد امضای توافقنامه صلح بین اسرائیل و مصر بود. مراسمی که سال 1979 در چمن کاخ سفید در با حضور انور السادات، رئیس جمهور مصر برگزار شد و به ادعای ناظران دستاوردی استراتژیک را به نمایش گذاشت. اما طی این سال‌ها، شهرک‌سازی اسرائیل علی‌رغم چالش‌های حیاتی که عمدتاً ناشی از فعالیت‌های نظامی این بازیگر در قبال بازیگران ثالث مانند حماس و حزب‌الله است، ثبات و انعطاف‌پذیری منطقه را به خطر انداخته و به چالشی جدی در روابط اسرائیل و مصر تبدیل شده است.

هراس قاهره از تراژدی رفح

در چند ماه گذشته، روابط مصر و اسرائیل به شدت تیره شده است. حمله نظامی مستمر اسرائیل به نوار غزه امنیت اقتصادی و ملی مصر را تضعیف کرده است. مقامات مصری سه تهدید فوری که ماحصل جنگ غزه است را شناسایی کرده اند: پناهجویان، بی ثباتی داخلی و کاهش شدید درآمدهای دولت.هنگامی که سربازان اسرائیلی به شمال غزه حمله کردند، حدود یک میلیون نفر - تقریبا نیمی از جمعیت نوار غزه- را ناچار کردند تا خانه های خود را ترک و  به سمت جنوب، به ویژه به شهر رفح فرار کنند. این در حالی است که مقام های اسرائیلی فارغ از فشارهای ایالات متحده و جهان رفح را اشغال کرده و تاکید دارند تا زمان کنار رفتن کامل حماس عملیات نظامی شان در این منطقه را متوقف نخواهند کرد.همین گزاره مصر را به شدت نگران کرده است.به باور مقام های مصری تعداد زیادی از فلسطینی‌های آواره ممکن است در  جستجوی پناهگاهی از مرز عبور کرده و وارد صحرای سینا شوند. از آنجایی که بسیاری از آوارگان فلسطینی خانه های خود را در جنگ از دست داده اند؛ شاید صحرای سینا به اقامتگاه دایمی شان تبدیل شود و این خبری است که برای مصر خوشایند نیست.  

به نوشته موسسه خاورمیانه، مشکل پناهندگان تنها برای قاهره تهدید نیست. تداوم تهاجم اسرائیل به رفح، ممکن است زمینه را برای آغاز اعتراضات داخلی علیه رژیم عبدالفتاح السیسی، رئیس جمهور مصر هموار سازد. با توجه به وضعیت اقتصادی شکننده مصر و افزایش سریع تورم، تراژدی رفح می‌تواند جرقه‌ای باشد که سیسی بیش از یک دهه سعی کرده از آن اجتناب کند.در نهایت، وقتی صحبت از اقتصاد می شود، مصر پیشتر بهای جنگ اسرائیل را به صورت نقدی پرداخت کرده است. از زمانی که انصار الله در یمن حمله به کشتی‌های باری مرتبط با اسرائیل در دریای سرخ را آغاز کرده‌اند، عبور دریایی از کانال سوئز به میزان قابل‌توجهی کاهش یافته است. سیسی در سخنرانی 19 فوریه فاش کرد که درآمدهای حاصل از این کانال از ژانویه 2024 بین 40 تا 50 درصد کاهش یافته است. در مقابل، در طول سال مالی 2022-23، درآمد کانال سوئز به رکورد 9.4 میلیارد دلار رسید.

اسرائیل و «روز پس از» جنگ: آیا تاریخ تکرار خواهد شد؟

در سال های منتهی به حمله هفتم اکتبر حماس، مصری ها احساس می کردند که اسرائیلی ها نگرانی های آنها را نادیده می گیرند. این وضعیت با بحران غزه در ماه می 2021 آغاز شد، زمانی که تنش ها به شکلی جدی کلید خورد. این روند با افزایش بی ثباتی سیاسی در داخل اسرائیل همزمانی داشت. قاهره احتمالاً این تصور را ایجاد کرد که هیچ رهبری در شرق بیت المقدس وجود ندارد که با این بازیگر در مورد چالش ها و خطرات استراتژیک مرتبط با موضوع فلسطین گفتگو کند. امروز خطوط بین دو بازیگر پرتنش است و هر دو طرف مرتباً پیام های نگران کننده ای را به یکدیگر منتقل می کنند. اما این مبادله پیام در مورد حساس ترین منافع امنیتی مصر بی نتیجه مانده است.قاهره احتمالاً نگران است که اسرائیل به طور پیوسته بدترین سناریو در نوار غزه را محقق کند؛ سناریویی که مستقیماً بر خود مصر تأثیر می گذارد. بر اساس این تراژدی، حتی اگر ارتش اسرائیل موفق شود تا حماس را کنار بگذارد، هیچ ساختار باثباتی به جای آن ایجاد نخواهد کرد و در نتیجه ارتش اسرائیل وارد درگیری طولانی مدت خواهد شد. در چنین شرایطی امکان آن که گروه های افراطی قدرت را در دست بگیرند افزایش خواهد یافت.

بخش عمده ای از جامعه بین‌المللی تشکیلات خودگردان فلسطین (PA) را حاکم بر نوار غزه می‌دانند. اما بازگشت تشکیلات خودگردان در تضاد با رویکرد بنیامین نتانیاهو هست؛ همانی که در طول سال ها تلاش کرد تا این ساختار را در موضع ضعف قرار داده و از تعریفش به عنوان عامل سیاسی جلوگیری کند. در این میان جناح راست اسرائیل، پایگاه نتانیاهو، تشکیلات خودگردان را نهادی رادیکال قلمداد می کند و بنابراین با دادن هر نوع امتیاز به این گروه مخالف است. از سوی دیگر مصر تلاش های متعددی برای پیشبرد اتحاد مجدد درون فلسطینی انجام داده است.راه حلی که اسرائیل در حال حاضر پیشنهاد می کند، احتمالاً به نظر مصر ساده لوحانه و کوته بینانه است. ارتش اسرائیل در تلاش است تا با مقامات محلی در سراسر نوار غزه، که عمدتاً سران خانواده های ثروتمند بزرگ هستند، روابط برقرار کند، که می تواند پایه و اساس اداره مدنی این منطقه را تعریف کند. به نظر می رسد تاریخ در حال تکرار است. در اواخر دهه 1970، اسرائیل تشکیل یک رهبری فلسطینی را بر اساس خواست مقامات محلی در کرانه باختری تشویق کرد. این شبکه که «لیگ های دهکده» نام داشت، قصد داشت نفوذ سازمان آزادیبخش فلسطین (ساف) را به حداقل برساند و ادعاهای اردن در مورد فلسطین را تضعیف کند. این آزمایش هم در داخل و هم در خارج با مخالفت هایی روبرو شد و بنابراین شکست خورد. امروز مصری ها نگران هستند که طرح مشابه برای غزه نیز قابل اجرا نباشد و راه را برای هرج و مرج بیشتر هموار کند. حتی در صورت موفقیت، این ابتکار به دلیل فرصت از دست رفته برای اتصال هر دو منطقه فلسطینی در یک کشور متحد، برای قاهره چالش ساز است.

یکی از خطرناک‌ترین سناریوها برای روز پس از پایان جنگ غزه، سقوط احتمالی منطقه به سمت هرج و مرج است؛ همانطور که در عراق اتفاق افتاد. در سال 2003، پس از آنکه ارتش متجاوز آمریکایی، نیروهای مسلح صدام حسین و تمام وزارتخانه های دولتی را یک شبه متلاشی کرد، افسران، سربازان و کارمندان دولت عراق خود را بیکار، بی رهبر، و از هر موقعیتی محروم یافتند. تحقیر باعث شد افسران و سربازان آزرده در چارچوب ضدانقلاب متحد شوند و به جنگ با فاتح خارجی بپردازند. این وحدت راه را برای ظهور القاعده و گروه تروریستی داعش در عراق، هموار کرد.

سناریوی مصر برای خروج از بحران

بی‌ثباتی در نوار غزه ممکن است خطرات بسیاری را در پی داشته باشد که مصر سال‌ها درباره آن هشدار داده است: هرج و مرج، ایدئولوژی‌های متعصب، و تروریسم فرامرزی. از نظر امنیتی، این واقعیت می‌تواند باعث ترویج حکومت باند، نفوذ داعش و دیگر سازمان‌های رادیکال و همچنین افزایش نفوذ ایران شود. به ادعای ناظران بازسازی غزه به "طرح مارشال" جدید نیاز دارد. سیسی در یک سخنرانی در 9 مارس ارزیابی کرد که این پروژه حداقل 90 میلیارد دلار نیاز دارد. بدون دخالت سرمایه گذاران غربی و کشورهای حاشیه خلیج فارس، هیچ راهی برای افزایش این مبلغ - نه نصف یا حتی یک سوم آن - وجود ندارد. عربستان سعودی، امارات متحده عربی و قطر (به همراه مصر، اردن، فرانسه و ایالات متحده) آماده سرمایه گذاری در این پروژه عظیم هستند مشروط بر آن که این آخرین جنگ باشد. آنها انتظار دارند طی چند سال آینده، اسرائیل عملیات نظامی جدید علیه غزه را رهبری نکند. برای تحقق این امر، نوار باید در عرصه های مالی، سیاسی و امنیتی بازسازی و تثبیت شود و برای پایان درگیری میان اسرائیل و فلسطین توافقی در بلندمدت باید حاصل گردد.

توصیه این روزهای مصر به اسرائیل این است که از نابودی حماس پرهیز کند، اینگونه هرج و مرج غزه را فرا نمی گیرد. در حالت ایده آل، مصر از اسرائیل می خواهد که قدرت سیاسی و اداری بر غزه را به تشکیلات خودگردان منتقل کند، در حالی که نیروهای اسرائیلی امنیت این نوار را تامین می کنند. تشکیلات اگر با رضایت اسرائیل به نوار غزه بازگردد و اصلاحات را آغاز کند، احتمالاً از حمایت گسترده بین المللی و اعراب برخوردار خواهد شد. مصر آینده غزه را اینگونه می بیند: با تشکیل خودگردان به عنوان قدرت، غزه شانس احیا را دارد.سرمایه گذاری خارجی برای تامین مالی این پروژه بزرگ بسیار مهم است. همه طرف‌های منطقه، از جمله اسرائیل، کاملاً آگاه هستند که این طرح می‌تواند راه را برای بازگشت به روند صلح و گفتگوها در مورد راه‌حل دو کشوری هموار کند. مصر معتقد است که این بهترین راه برای ایجاد ثبات در غزه و کل خاورمیانه است و معتقد است که اگر اسرائیل می خواهد صلح و امنیت را برای خود تضمین کند، باید همین دیدگاه را اتخاذ کند. مصر با میانجیگری در مورد آتش بس و گفتگوهای آزادسازی گروگان ها و با ایفای نقشی کلیدی در ارسال کمک های بشردوستانه به غزه، سعی در پیشبرد این اجماع دارد.