ایران در آستانه عصری تازه؛ بازگشت ترامپ و معمای ۲ گفتمان برای پزشکیان/ مذاکرات هسته‌ای احیا می‌شود؟

به گزارش اقتصاد نیوز، مدرن دیپلماسی با انتشار یادداشتی مدعی شد، ایران که از دیرباز بازیگر محوری در خاورمیانه بوده، در مدیریت سیاست‌های داخلی و خارجی خود با چالش‌هایی روبرو است. توسل به رویکردی معتدل به ویژه در مواجهه با مواضع جنگ دونالد ترامپ، رئیس جمهور ایالات متحده که به نظر می‌رسد کمپین «فشار حداکثری» را در اولویت قرار داده، پیچیدگی‌های حاکم را بیشتر کرده است.

به ادعای این نشریه، بازگشت دونالد ترامپ ایران را درگیر پارادوکس کرده است. در حالی که ترامپ در باب عدم تمایلش به درگیری‌های نظامی طولانی مدت ایالات متحده در خاورمیانه می‌گوید، دولت او فشارهای اقتصادی و دیپلماتیک بی‌امان بر تهران را در اولویت قرار داد.

خروج از برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) و اعمال مجدد تحریم‌های فلج‌کننده نشانه‌های استراتژی «فشار حداکثری» ترامپ در دوران نخست ریاستش بود. با این حال، ترامپ از رویارویی مستقیم نظامی، حتی پس از حوادث تشدیدکننده ای مانند سرنگونی پهپاد آمریکایی توسط ایران در سال 2019 و حملات به تاسیسات نفتی عربستان، که ایالات متحده آن را به حوثی‌ها، نیروی حامی ایران نسبت داد، اجتناب کرد. این محدودیت حکایت از تمرکز ترامپ بر اهرم فشار از طریق ابزارهای اقتصادی و دیپلماتیک به جای جنگ داشت.

برای ایران، این یک چالش دوگانه ایجاد کرد؛ پرداختن به اثرات محسوس تحریم‌ها و در عین حال تفسیر سیگنال‌های چندگانه رئیس‌جمهور ایالات متحده در مورد اقدام نظامی. در چنین شرایطی جناح‌های مختلف در ایران، دو تفسیر از استراتژی ترامپ دارند، گروهی می‌گویند این رویکرد فرصت است و گروهی دیگر می‌گویند تهدید است.

دو تفسیر از سیاست ترامپ در ایران

مدرن دیپلماسی در ادامه یادداشت ادعایی‌اش آورد، محافظه کاران در ایران به شدت با رایزنی مخالف هستند، به باور این گروه کمپین فشار حداکثری ادامه تلاش‌های تاریخی غرب برای تضعیف استقلال ایران است و از همین رو بر نیاز به اتخاذ موضعی متمرکز بر امنیت تاکید دارند.

در چنین شرایطی نگرانی‌های امنیتی ایران به دلیل فعل و انفعال‌های  منطقه‌ای تشدید شده است. از درگیری‌های مقاومت گرفته تا رقابت با عربستان سعودی و اسرائیل، محافظه‌کاران بر لزوم هوشیاری و بازدارندگی تاکید دارند. برنامه موشکی بالستیک ایران و حمایت از متحدان منطقه‌ای مانند حزب‌الله و حوثی‌ها، علی‌رغم افزایش انتقادهای آمریکا و بین‌المللی، به استراتژی این کشور تبدیل شده است.

ترور (شهید) سرلشکر قاسم سلیمانی، فرمانده نیروی قدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در ژانویه 2020 توسط ترامپ، همزمان خشم این گروه نسبت به رئیس جمهوری منتخب ایالات متحده را افزایش داده است. (شهید) سلیمانی نه تنها یک استراتژیست نظامی بلکه نماد مقاومت ایران در برابر نفوذ آمریکا در منطقه بود. ترور او این باور را میان محافظه کاران تقویت کرد که اتکا به قدرت سخت برای حفظ منافع ملت ضروری است.

این نشریه در ادامه ادعا کرد، درداخل ایران، مدت‌هاست که بین محافظه کاران و عمل‌گرایان، گروهی که توسط چهره‌هایی مانند حسن روحانی، رئیس‌جمهور پیشین نمایندگی می‌شوند، شکاف وجود دارد. عملگرایان که بسیاری از آنها از برجام حمایت کردند، استدلال می‌کنند که تعامل دیپلماتیک و اصلاحات اقتصادی برای کاهش نارضایتی و ادغام ایران در اقتصاد جهانی ضروری است.

در دوران ترامپ، فروپاشی توافق هسته‌ای و مشکلات اقتصادی متعاقب آن، از جمله افزایش تورم و بیکاری، عمل‌گرایان را در شرایط سختی قرار داد و تاثیر تحریم‌ها را برجسته کرد. در مقابل، محافظه‌کاران از سیاست‌های ترامپ برای تایید روایت ضدآمریکایی‌شان استفاده کرده و براین باورند که حتی در صورت دستیابی به توافق هم نمی‌توان به ایالات متحده اعتماد کرد.

آن‌ها مقاومت را به عنوان یک الزام اخلاقی و استراتژیک در نظر دارند. این شکاف در ساختار سیاسی ایران توانایی این کشور برای پاسخ منسجم به کمپین فشار حداکثری ترامپ را پیچیده‌تر کرد. در حالی که عمل‌گرایان برای احیای دیپلماسی فشار می‌آوردند، محافظه‌کاران هرگونه امتیازی را تهدید می‌دانند.

ایران بر سر دوراهی مقاومت و دیپلماسی

مدرن دیپلماسی در ادامه مدعی شد، تحریم‌های ترامپ تأثیر زیادی بر اقتصاد ایران گذاشت و بخش‌های حیاتی مانند صادرات نفت، بانکداری و کشتیرانی را هدف قرار داد. تولید ناخالص داخلی کشور به میزان قابل توجهی کاهش یافت و تورم افزایش یافت که بر زندگی مردم عادی ایرانی تأثیر گذاشت. کالاهای اساسی کمیاب شد و عدم اطمینان اقتصادی موجب نارضایتی‌ها شد.

با این همه، محافظه کاران براین باورند که جهت کاهش دادن چالش‌ها باید به رویکردی مستقل و خوداتکایی متوسل شد. ابتکاراتی مانند ارتقای تولید داخلی و کاهش وابستگی به واردات خارجی بخشی از تلاش‌های این گروه جهت خروج از بحران حاکم تعریف شده است.

با این حال، به ادعای ناظران این اقدامات مسکن موقت است، زیرا اقتصاد ایران عمیقاً تحت تأثیر انزوای خود از بازارهای بین‌المللی قرار گرفته است. به ادعای این نشریه، علیرغم سیاست‌های تهاجمی ترامپ، بیزاری او از جنگ فرصت‌های محدودی برای دیپلماسی ایجاد کرد. حتی با وجود ادامه تشدید تحریم‌ها، ترامپ برای مذاکره درباره توافق جدید با ایران تمایل داشت. با این حال، ایران همچنان تردید داشت و پیشنهادات ترامپ را با فعل او سازگار نمی‌دانست.

تلاش‌های قدرت‌های اروپایی برای میانجی‌گری، از جمله پیشنهاد امانوئل ماکرون، رئیس‌جمهور فرانسه برای دیدار ترامپ و روحانی در مجمع عمومی سازمان ملل در سال ۲۰۱۹، با شکست مواجه شد. از منظر محافظه کاران تعامل مستقیم با ترامپ خطر تضعیف اعتبار داخلی ایران را به همراه داشت.

پاسخ ایران به سیاست‌های ترامپ ترکیبی از تلافی و صبر استراتژیک بود. تهران دست به اقدامات حساب‌شده‌ای مانند کاهش پایبندی به برجام و توقیف نفت‌کش‌های خارجی زد تا نشان دهد که مقاومت خود را بدون ایجاد درگیری ادامه خواهد داد. در همان زمان، تهران بر تغییر بالقوه در رهبری ایالات متحده که می‌توانست منجر به آن شود که این بازیگر به رویکرد مطلوب‌تری متوسل شود، متمرکز شد. این استراتژی با انتخاب جو بایدن در سال 2020 که امیدها را برای تعامل دیپلماتیک تجدید کرد، در اولویت قرار گرفت. با این همه در دوران ریاست بایدن نیز تلاش‌ها برای تحقق توافق شکست خورد.

رویکرد ایران در برابر مواضع ترامپ و کمپین فشار حداکثری رئیس جمهوری آمریکا، پیچیدگی‌های سیاست داخلی و خارجی این کشور را برجسته کرد. محافظه کاران مقاومت و بازدارندگی را در اولویت قرار دادند و سیاست‌های ترامپ را بخشی از یک تهدید وجودی گسترده‌تر برای ایران می‌دانند.

در همین حال، عمل‌گرایان در میان تشدید مشکلات اقتصادی و نارضایتی عمومی با یک نبرد سخت در عرصه دیپلماسی و اصلاحات اقتصادی تلاش دارند یک گزینه را برگزینند. این طناب زدن بر تنش پایدار بین محافظه‌کاری و عمل گرایی در نظام سیاسی ایران چشم انداز استراتژی این کشور را مبهم‌تر کرده است.

در حالی که دولت بایدن برای احیای برجام تلاش داشت، توانایی ایران برای پایان دادن به اختلافات نظرهای داخلی و انطباق با پویایی‌های ژئوپلیتیکی در حال تغییر، مانع از توافق شد. در حال حاضر، ایران همچنان کشوری است که بین مقاومت و دیپلماسی درگیر است و در تلاش است تا در میانه مناقشه‌های پیچیده امنیتی حاکم بر خاورمیانه ضمن احیای توان بازدارندگی‌اش، زمینه را برای خروج از شکاف‌های داخلی هموار و راهی برای پایان بحران اقتصادی بیابد.