رویارویی «گروه دوستان» ایران، چین و روسیه با دولت بایدن

به گزارش اقتصادنیوز، در اواخر اسفند، جمعی از کشورهای عضو سازمان ملل متحد که خود را گروه دوستان در دفاع از منشور ملل متحد می‌خواندند، با انتشار بیانیه‌ای اعلام کردند،  با استناد به منشور سازمان ملل متحد در پی جلب حمایت از ائتلافی در این نهاد بین‌المللی هستند تا بواسطه آن بتوان با هرگونه تهدید به استفاده از زور و یا اعمال تحریم‌های یکجانبه جلوگیری کرد.

این ائتلاف که کشورهای چین، روسیه، کره شمالی و ایران در محور آن قرار دارند در این بیانیه تاکید کردند «جهان شاهد توسل فزاینده به یکجانبه‌گرایی است که با رویکرد و سیاست‌های انزواطلبانه و خودسرانه از جمله تحمیل اقدامات یکجانبه اجباری یا خروج از توافق نامه‌های مهم و نهادهای برجسته مبتنی بر چندجانبه‌گرایی برجسته شده است».

تحلیل‌گران این اقدام را نوعی واکنش نسبت به اقدامات ایالات متحده دانسته‌اند. واشنگتن تحت ریاست دونالد ترامپ در اقدامات یک‌جانبه از نهادها و توافقنامه‌های مهم بین‌المللی از جمله سازمان جهانی بهداشت، شورای حقوق بشر سازمان ملل متحد، سازمان فرهنگی ملل متحد، یونسکو، توافق آب‌ و هوایی پاریس و توافق هسته‌ای قدرت‌های جهانی با ایران خارج شد. با روی کار آمدن جو بایدن در ایالات متحده به نظر می‌رسد این روند شکلی معکوس به خود گرفته است. با این حال دولت او، علی‌رغم وعده بازگشت به معاهدات و سازمان‌های مذکور، در همان ابتدای کار رویکرد ظاهرا قاطعانه علیه کشورهای رقیب گرفته است. به همین مناسبت نشریه نیوزویک با انتشار گزارشی با عنوان «چین، روسیه، کره شمالی و ایران گروه دوستان را برای دشمنی با ایالات متحده را ایجاد می‌کنند» به بررسی اتفاقات یک هفته پرتنش گذشته پرداخته است. 

تقابل با رفتارهای تهاجمی

کشورهای چین، روسیه، کره شمالی و ایران در تلاشند برای مقابله با رفتارهای تهاجمی فزاینده ایالات متحده علیه منافعشان، ضمن ایجاد تلاش‌های مشترک، همکاری های استراتژیک خود را افزایش دهند.

در کانون این فشارها بزرگ‌ترین رقیب استراتژیک واشنگتن، پکن، قرار دارد که همین چند روز هیئت نمایندگی‌اش اولین مذاکرات رو در روی خود را با مقامات دولت جو بایدن رئیس جمهور آمریکا انجام داد که در طی آن یک مشاجره لفظی نادر روی داد که تنها می تواند بر آتش اختلافات طرفین دامن زند.

وانگ یی، وزیر امور خارجه چین، که پنج‌شنبه گذشته در کنار رئیس کمیته امور خارجه حزب کمونیست چین در مذاکرات متشنج آلاسکا حضور داشت، قرار است جمعه برای دیدار با همتای ایرانی خود، محمد جواد ظریف و حسن روحانی راهی تهران شود. به گفته سعید خطیب زاده، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران، چین و ایران قصد دارند برنامه‌های «تقویت مشارکت استراتژیک بین دو کشور و تبادل نظر در مورد تحولات بین‌المللی و منطقه‌ای» را بررسی کنند.

ایران و چین از اعضای توافق هسته‌ای چند جانبه 2015 موسوم به برجام هستند که در ازای محدودیت‌ بر برنامه هسته‌ای ایران تحریم‌ها علیه این کشور را معلق کرده است. تصمیم دونالد ترامپ در سال 2018 برای خروج از توافق و اعمال تحریم‌های یک جانبه علیه تهران این توافق را به خطر انداخته است.

هوآ چونیینگ، سخنگوی وزارت امور خارجه چین روز سه شنبه به خبرنگاران گفت که برجام در یک مقطع حساس قرار دارد و واشنگتن را مقصر دانست که برای لغو تحریم‌ها اقدامی نکرده –تهران اعلام کرده بازگشت به تعهدات برجامی منوط به برداشتن تحریم‌هاست. او از ایالات متحده خواسته با لغو تحریم‌ها در اسرع وقت به برجام بازگردد.

باز کردن در با اسلحه

در همان روز، سرگئی ریابکوف، معاون وزیر خارجه روسیه با کاظم جلالی ، سفیر ایران در روسیه برای «تبادل نظر کامل» در مورد وضعیت فعلی توافق هسته‌ای دیدار کرد. مسکو هم به عنوان عضوی از برجام از واشنگتن خواسته تا تحریم‌ها علیه تهران را به حالت تعلیق درآورد تا این توافق مجدداً احیا شود.

هم‌زمان با تنش میان واشنگتن و تهران، کشورهای چین ، روسیه و ایران تمرین‌های نظامی مشترکی در دریا انجام داده‌اند. در همین حال وانگ روز دوشنبه با هم‌تای روسی خود سرگئی لاوروف در شهر گوئیلین در جنوب چین ملاقات کرد که برجام و ناامیدی‌های بین‌المللی نسبت به ایالات متحده موضوع اصلی این گفت‌وگو بود.

این جلسه پس از گفتگوهای اخیر  ایالات متحده و چین برگزار شد که اولین جلسه تحت دولت بایدن بود. وانگ و یانگ با آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه ایالات متحده و جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی کاخ سفید در مورد توافق ایران و طیف وسیعی از موضوعات دیگر –به ویژه در رابطه با وخیم شدن روابط پکن و واشنگتن بر سر موضوعات حساسی مانند هنگ‌کنگ، تایوان، تبت و سین کیانگ- گفت‌وگو کردند. اگرچه اظهارات متعاقب این ملاقات ملایم‌تر بود، اما تصاویر این نشست حاکی از لحظات تنش نادر بین هیئت های دو قدرت برتر جهان است.

در حالی که مقامات آمریکایی چین را به نقض حقوق بشر و زورگویی از طریق فشارهای اقتصادی، نظامی و سیاسی متهم کرده‌اند، مقامات چینی هشدار می‌دهند که ملت در حال خیزش‌شان دیگر مانند سال‌های گذشته تحت تاثیر فشار و زورگویی قدرت‌های غربی قرار نخواهد گرفت.  هوآ چونیینگ در واکنش به تحریم‌های جدید ایالات متحده، کانادا، استرالیا و اروپا علیه چین در توئیتر نوشت: «چین همان کشور 120 سال پیش نیست. که قدرت‌های خارجی بخواهند با اسلحه درهای آن را باز کنند. سیاست‌مداران، دانشکاهیان و رسانه‌های توطئه‌گر باید بدانند که خدشه‌دار کردن اعتبار دیگران بی‌مجازات نمی‌ماند».

به سوی یک نظم جهانی چند قطبی

پکن در این راه تنها نیست. مسکو و تهران نیز به دنبال خنثی کردن تلاش‌های واشنگتن برای اختلاف‌افکنی در روابط فزاینده میان آ‌ن‌ها در مناطقی مانند سوریه و زمینه‌های دیگری است که منافع همدیگر را به چالش می‌کشند. روسیه از زمانی که بایدن ولادیمیر پوتین را آدم‌کش توصیف کرد و هشدار داد که وی باید به دلیل ادعای دخالت در انتخابات «بهای‌اش را بپردازد» خشمگین شده است.

پس از دیدار وانگ با لاوروف در روز دوشنبه ، این دو با صدور بیانیه مشترکی ، «در میان تلاطم‌های تاریخی جهان»، از جامعه جهانی خواستار «تقویت تفاهم متقابل و ایجاد همکاری در جهت تامین منافع و امنیت جهانی و ثبات ژئوپلیتیک»، برای کمک به ایجاد «یک نظم جهانی چند قطبی عادلانه‌تر ، دموکراتیک و منطقی‌تر» شدند.

در همان روز ، رئیس جمهور چین، شی جین پینگ، با صدور شکایت در مورد هژمونی کنترل نشده آمریکا ، به قدرت دیگری رسید. شی از طریق دیپلمات های ارشدی که در کنگره حزب کارگران شرکت کرده بودند، با کیم جونگ اون، رهبر کره شمالی پیام‌های کلامی خود را رد و بدل کرد. در آن جلسه پر سر و صدا، کیم از ایالات متحده به عنوان دشمن اصلی کره شمالی یاد کرد و قول داد «یک استراتژی چیره‌دستانه را در برابر ایالات متحده اتخاذ و به طور پیوسته همبستگی خود را با نیروهای ضد امپریالیستی و مستقل گسترش دهد». روز دوشنبه هم کیم ابراز تمایل کرد که کره شمالی و چین اتحاد سنتی خود را برای مقابله با قدرت‌های متخاصم تحکیم بخشند.

یک روز پیش از آن هم، ری سون گوون ، وزیر امور خارجه کره شمالی نوروز را به ایران تبریک گفت. این پیام با بیان این باور که روابط دوستانه و سنتی مشترک بین دو کشور توسعه بیش‌تر و حمایت و همکاری متقابل در عرصه بین‌المللی در سال جدید نیز تقویت خواهد شد، برای وزیر امور خارجه ایران موفقیت در شغل خود را آرزو کرد.

کره شمالی برخلاف ایران که مورد هدف کارزار فشار حداکثری  بود، در سال‌های گذشته دیپلماسی خود را با ایالات متحده معکوس کرد و روابطش با دولت ترامپ و همچنین متحد آمریکا، کره جنوبی، به صورت مشهودی گرم‌تر شد. اما هنگامی که این روند نتوانست بر سر مسائلی از قبیل خلع سلاح هسته‌ای، صلح و تحریم ها توافقی را ایجاد کند، پیونگ یانگ از مسیر دیپلماسی خارج شد و قول داد که از خود دفاع کند.

همین هفته پیش، مقامات کره شمالی تلاش‌های ایالات متحده برای برقراری تماس را رد کرده و ابتدا خواستار کنار گذاشتن «سیاست‌های خصمانه» شده‌اند. ایران نیز اعلام کرده مذاکرات هسته‌ای باید متمرکز بر لغو تحریم‌ها باشد.

در راهنمای استراتژیک امنیت ملی موقت کاخ سفید که در اوایل ماه جاری منتشر شد، گفته شد که کره شمالی و ایران به دنبال کسب قابلیت‌ها و فن‌آوری‌هایی برای تغییر دادن بازی هستند، در حالی که متحدان و شرکای ایالات متحده را تهدید میکنند و ثبات منطقه را به چالش می‌کشند». بر اساس این سند، چین و روسیه سرمایه‌گذاری زیادی برای بررسی نقاط قوت ایالات متحده و تضعیف منافع و متحدانش در سراسر جهان انجام داده اند».

پکن، مسکو، تهران و پیونگ یانگ برای تأسیس «گروه دوستان در دفاع از منشور ملل متحد» به 13 امضا کننده دیگر پیوسته اند. ائتلاف الجزایر، آنگولا، بلاروس، بولیوی، کامبوج، چین، کوبا، اریتره، ایران، لائوس، نیکاراگوئه، کره‌شمالی، روسیه، سنت وینسنت و گرنادین، سوریه، ونزوئلا و دولت فلسطین با انتشار یادداشتی خواستار اضافه شدن اعضای جدید به این گروه شده‌اند.

از جمله اصول اصلی این گروه عدم مداخله در امور داخلی کشورها، حل‌وفصل مسالمت‌آمیز اختلافات و خودداری از استفاده یا تهدید به استفاده از زور علیه تمامیت ارضی یا استقلال سیاسی هر کشور، همانطور که در منشور سازمان ملل درج شده است.

تحکیم ائتلاف‌های از سوی دیگر

دولت بایدن نیز به نوبه خود مشغول تحکیم اتحادها و همکاری‌های خود بوده است. بلینکن و لوید آستین، وزیر دفاع، پیش از مذاکرات آلاسکا با چین، تور آسیایی خود را برگزار کردند و هر دو همچنین در مورد حمایت از ائتلاف نظامی ناتو که در دوران جنگ سرد شکل گرفته و  امروز متشکل از 30 کشور است صحبت کرده‌اند.

بلینکن روز سه شنبه با دبیرکل ناتو ، ینس استولتنبرگ دیدار کرد و در میان دیگر موضوعات مهم، «نگرانی از فعالیت بدخیم روسیه و چین و تلاش برای اطلاع رسانی» را مورد بحث قرار داد.

بلینکن گفت: «ما قاطعانه در برابر تجاوزات روسیه و اقدامات دیگری که سعی در تضعیف اتحاد ما دارند ، خواهیم ایستاد و من فکر می‌کنم که این رویکرد دقیقاً همان رویکرد ناتو هم است. بدین ترتیب، من معتقدم ما مجبوریم و خواهیم شد، ، اطمینان حاصل کنیم که ناتو در چشم انداز 2030 خود بر برخی از چالش‌هایی که چین برای نظم بین‌المللی ایجاد می‌کند متمرکز باشد».