از «چوگان ایرانی» تا «دلمه» آذربایجانی

به گزارش ایسنا، روز گذشته سایت یونسکو با اعلام نام ۲۲ پرونده از کشورهای مختلف عضو، آرای درخواست ثبت جهانی میراث ناملموس کشورهایی مانند هند، آذربایجان، ارمنستان، بنگلادش، بولیوی، بوسنی و هرزگوین، آلمان، یونان، ایران، ایتالیا، قزاقستان، قرقیزستان، هلند، پرو، صربستان، اسلواکی، اسلوونی، سوئیس، ترکمنستان و ویتنام را تائید کرد.

ایران نیز در این لیست با دو پرونده‌ی «چوگان بازی سوار بر اسب همراه با روایت‌گری و موسیقی » و «هنر ساختن و نواختن کمانچه » از مرز بررسی‌های ارزیابان فنی یونسکو گذشت و قرار شد بررسی نهائی از چهارم تا ۹ دسامبر (۱۳ تا ۱۸ آذرماه) درجزیره ججو جمهوری کره و در دوازدهمین اجلاس میراث ناملموس یونسکو انجام و در صورت تائید نهائی، جهانی شود.

محمد حسن طالبیان، معاون میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری می‌گوید: هیأت ارزیابی یونسکو تصویب کرد تا «چوگان ایرانی» و «کمانچه» برای بررسی نهایی در اجلاس یک ماه آینده میراث ناملموس یونسکو که در کره جنوبی برگزار می‌شود، راه پیدا کند.

او با بیان این‌که در فهرست معرفِ یونسکو ۳۵ پرونده اعلام شده و فقط پرونده‌ی ۲۲ پرونده پذیرفته شده‌اند، ادامه می‌دهد: بنابراین در این شرایط یک اتفاق بزرگ برای ایران است که دو پرونده‌ی ایران در این لیست قرار گرفته‌اند. در شرایطی که ۱۳ پرونده از کشورهای دیگر رد شده‌اند اما پرونده‌هایی که رای آن‌ها اعلام شده به کمیته نهائی یونسکو می‌روند  و بعد از انجام این بررسی، امکان دارد تعدادی از آثار نیز در آن مرحله رد شوند.

وی با اشاره به روند بررسی پرونده‌ها در یونسکو بر اساس ملموس یا ناملموس تأکید می‌کند: در آثار ملموس، برای آثار معرفی شده ممکن است چند پنل تشکیل شود، اما در حوزه میراث ناملموس پس از یک بررسی به مرحله نهایی می‌رود، بنابراین ارزیابان ، گزارش ایران را به طور کامل خوانده‌اند و تا این مرحله برای‌شان مورد قبول بوده است.

اعتراض‌هایی که ثبت‌های ناملموس را به سمت پرونده‌های مشترک برد

طالبیان در پاسخ به این پرسش که مهر ۹۲ و قبل از ثبت چوگان توسط کشور آذربایجان محمد علی نجفی، رئیس وقت سازمان میراث فرهنگی، در نامه‌ای به یونسکو درخواست کرد تا ثبت چوگان به تنهایی و به نام آذربایجان انجام نشود، اما آذرماه این اتفاق افتاد، توضیح می‌دهد: آن اعتراض مربوط به مسائلی بود که ما سر چوگان پیدا کرده بودیم، کشور آذربایجان در پرونده‌ی خود ایران را نیز در لیست کشورهای دارای این بازی عنوان کرده بود و این بازی اختصاصی نبود اما فیلمی در پرونده بود که در آن به نظر می‌رسید چوگان فقط متعلق به کشور آذربایجان است، بنابراین ما اعتراض کردیم که برخی از این رفتارها متعلق به فرهنگ‌های مشترک هست و بهتر است که سراغ پرونده‌های مشترک برویم.

او ادامه می‌دهد: پاسخ به این اعتراض‌ها در اجلاس بعدی که مسعود سلطانی‌فر، رئیس سازمان میراث فرهنگی بود، داده و قرار شد کشورهایی که دارای پرونده مشترک هستند، پرونده‌ی آن‌ها بدون سهمیه سالیانه بررسی شود یعنی اگر چند کشور با یکدیگر قصد داشتند یک پرونده را در فهرست میراث ناملموس ثبت کنند آن نیازی به سهمیه ندارد.

طالبیان ادامه می‌دهد: براساس قوانین سهمیه ملی هر کشور بین دو تا سه سال یک سهمیه در حوزه ناملموس می‌تواند به یونسکو معرفی کند، اما برای پرونده‌های مشترک نیازی به این سهمیه نیست و هر سال کشورها می‌توانند در قالب پرونده‌ی مشترک، اثری را معرفی کنند.

مسئول تدوین پرونده‌های ثبت جهانی با بیان این‌که ایران سهمیه پرونده تک ملیتی خود را امسال به پرونده «چوگان بازی سوار بر اسب همراه با روایت‌گری و موسیقی» اختصاص داد و تا دو یا سه سال دیگر امکان ثبت هیچ اثر تک ملیتی را ندارد، بیان می‌کند:  این اقدام یک چرخه برای ثبت‌های ناتملموس است، در این چرخه اگر پرونده مشترکی با کشورهای دیگر داشته باشیم هر سال می‌توانیم یک پرونده را ارائه دهیم به شرطی که کشورها با یکدیگر هماهنگ و متحد باشند.

معاون میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی به پرونده‌ی «عود» اشاره می‌کند که براساس آن ایران در سایت یونسکو اعلام کرده است قصد ارائه این پرونده را به صورت مشترک با کشورهای دیگر به یونسکو دارد، ادامه می‌دهد: بر اساس این فراخوان ایران در سایت یونسکو، کشورهایی که با یکدیگر همکاری و تعامل دارند و اعلام تمایل کنند می‌توانیم با یکدیگر پرونده‌ای مشترک به یونسکو ارائه کنیم.

او ارسال پرونده‌های چند ملیتی به یونسکو را دارای اهمیت بیشتری برای یونسکو و کشورها می‌داند و می‌گوید: این اقدام جنبه‌های صلح و ارتباط کشورها با یکدیگر را قوی‌تر می‌کند بنابراین اهمیت دارد.

ارائه پرونده‌ها به صورت مشترک اجباری نیست

آذربایجان می‌خواهد دلمه را به تنهایی ثبت کند

بر اساس اعلام سایت یونسکو، آذربایجان امسال پرونده«تهیه دلمه» را به صورت تک ملیتی به یونسکو ارائه کرده و آن برای بررسی نهائی تائید شده است، طالبیان درباره‌ی امکان درخواست ایران برای تعامل با آذربایجان و پیوستن به این پرونده می‌گوید: اگر ایران بخواهد دلمه را در قالب یک پرونده مشترک وارد کند هیچ ایرادی وجود ندارد. کشور آذربایجان زودتر از ایران پرونده را ارائه داده است.

او اضافه می‌کند: بنابراین ما اکنون نمی‌توانیم درخواست پرونده مشترک بدهیم، اگر از ابتدا آذربایجان به ایران اعلام کرده بود که قصد ارائه چنین پرونده‌ای را دارد، ما نیز می‌توانستیم وارد شویم و بلافاصله به آن بپیوندیم.

وی همچنین با اشاره به پرونده «نان تخت» که سال گذشته ایران به صورت مشترک با چند کشور دیگر در فهرست میراث ناملموس به ثبت رسانده است، توضیح می‌دهد: ابتدا ارمنستان این عنوان را به صورت تک ملیتی در فهرست میراث ناملموس ثبت کرد اما ایران سال گذشته چنین پرونده‌ای را به کمک چند کشور دیگر مانند ترکیه به یونسکو فرستاد و ثبت شد. ما نمی‌توانستیم به ارمنستان بگوییم چرا پرونده را به صورت تک ملیتی تهیه کرده است، این یک رابطه دو طرفه است و در آن اجباری وجود ندارد.

او ادامه می‌دهد: من می‌توانم موضوعی را در سطح بین‌المللی بفرستم یا می‌توانم مشترک انجام دهم، بسته به نیات کشورها و هدف آن‌ها نیز پرونده‌ها تهیه و به یونسکو فرستاده می‌شوند.

طالبیان تاکید می‌کند: ایران پیش از اعلام یونسکو مطلع نبود که آذربایجان چه پرونده‌ای را ارائه داده است، زمانی مطلع شدیم که پرونده دلمه روی سایت یونسکو قرار گرفته بود. وقتی پرونده را فرستاده و در هیأت‌های بررسی ارزیابی‌های مورد نظر روی ان انجام و در سایت اعلام شد، دیگر هیچ کاری برای آن نمی‌توان انجام داد.

معاون میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری؛ اعلام می‌کند: سال آینده سازمان میراث فرهنگی می‌تواند به آذربایجان درخواست کند که قصد دارد به پرونده «دلمه» بپیوندد. برای هر موضوعی می‌توانیم این کار را انجام دهیم. اما پروسه آن دوباره باید از ابتدا انجام شود حتی پرونده را از ابتدا نوشت، مانند «پرونده نوروز» که اگر دو کشور دیگر بخواهند به این پرونده اضافه شوند باید آن را بار دیگر از ابتدا بنویسیم و بعد از ثبت نیز یک شماره جدید به آن تعلق بگیرد.

وی توضیح می‌دهد: پرونده‌های ناملموس مانند پرونده‌های ملموس نیستند که اگر ۱۰ باغ ایرانی را در فهرست میراث جهانی به ثبت رساندند سال بعد بتوانند نام دو باغ دیگر را به آن اضافه کنند. هیچ مشکلی در این زمینه وجود ندارد، بنابراین در پرونده‌های ملموس نیاز به تغییر نام پرونده نیست اما در ناملموس اگر کشوری اضافه شود باید پرونده را از ابتدا نوشت.

او تاکید می‌کند: در پرونده‌های ناملموس رقابتی وجود ندارد، بنابراین هر بار که پرونده بخواهد تغییر کند، از ابتدا نوشته می‌شود و شماره جدید می‌گیرد.

به گفته‌ی طالبیان، ایران برای سال آینده سهمیه ناملموس ملی ندارد. در شرایطی ایران سال آینده می تواند به اجلاس برود که سهمیه مشترک ناملموسی با دیگر کشورها داشته باشد،حتی امکان ارائه چند پرونده‌ی مشترک را نیز دارد، در شرایطی که مدیر یک پرونده و عضو دیگر پرونده‌ها باشد.

پرونده‌های جهانی شده ایران و بررسی‌های یونسکو

او درباره‌ی دیگر بررسی‌هایی که اجلاس ناملموس یونسکو روی پرونده‌های از قبل ثبت جهانی شده ایران دارد، نیز توضیح می‌دهد: در اجلاس آذرماه میراث ناملموس ۱۱ گزارش دوره‌ای مانند گزارشی از میراث ناملموس ایران و ۱۲ گزارش از میراث ناملموس در خطر با گزارشی از «لنج سازی در ایران» و «نقالی» مطرح می‌شود