پوتین در تهران: به دنبال شراکتی پایدار یا نزدیکی از سر ضرورت؟

وزنه تعادل‌بخش در برابر جبهه غرب

ولادیمیر پوتین, رئیس‌جمهور روسیه، روز سه‌شنبه روسیه را ترک کرد و با سفر به ایران برای تحکیم اتحاد ایران و روسیه تلاش کرد. ابتکاری  که به عنوان یک وزنه متعادل کننده در برابر تلاش‌های آمریکا برای مهار دشمنان جبهه غرب محسوب می‌شود. 

پوتین پس از دیدار با عالی‌ترین مقام کشور، یک نشست سه جانبه با محوریت سوریه با رئیس جمهور ایران، ابراهیم رئیسی و همتای ترکیه‌ای آنها، رجب طیب اردوغان برگزار کرد.

دیدارهای این روز حکایت از عزم پوتین برای عقب راندن تلاش‌ها برای تحریم و منزوی کردن روسیه از طریق تعامل با دشمنان آمریکایی مانند ایران و دیگر کشورها مانند ترکیه - عضو ناتو - که اتحادهایشان با غرب پیچیده‌تر است، دارد.

ارسال سیگنال به جهان: در انتظار یک شراکت واقعی

در واقع این سفر ارسال سیگنالی به جهان بود که در شرایطی که اروپا و ایالات متحده اکنون وضعیت روسیه را با تحریم.هایی مقایسه می‌کنند که سال‌هاست اقتصاد ایران را به تنگنا کشانده، روابط طولانی مدت بین مسکو و تهران ممکن است به یک شراکت واقعی تبدیل شود.

علی واعظ، مدیر بخش ایران در گروه بین‌المللی بحران گفت: روسیه و ایران هنوز به یکدیگر اعتماد ندارند، اما اکنون بیش از هر زمان دیگری به یکدیگر نیاز دارند. این دیگر یک مشارکت انتخابی نیست، بلکه یک اتحاد از روی ضرورت است.

تغییر معادلات با جنگ اوکراین: متخصص دور زدن تحریم‌ها

برای سال‌ها، حتی در شرایطی که این دو کشور روابط متخاصمی با ایالات متحده داشتند و پس از مداخله روسیه در جنگ داخلی در سوریه، همکاری نظامی داشتند، روسیه مراقب بود که خیلی به ایران نزدیک نشود. برای پوتین، تلاش برای ایجاد روابط با اسرائیل و کشورهای عربی مانع از اتحاد کامل با تهران شد.

اما حمله روسیه به اوکراین معادلات را تغییر داد. روسیه که به طور فزاینده‌ای از بازارهای غربی جدا شده افتاده، به ایران به عنوان یک شریک اقتصادی و همچنین متخصص در دور زدن تحریم‌ها می‌نگرد.

بر اساس گزارش رسانه‌های ایران، گازپروم، غول انرژی روسیه، تفاهم‌نامه 40 میلیارد دلاری برای کمک به توسعه میادین گازی و نفتی در ایران امضا کرده است. مقامات آمریکایی هم مدعی‌اند روسیه به دنبال خرید پهپادهای جنگی از ایران است -موضوعی که در جلسات روز سه شنبه به طور علنی به آن پرداخته نشد و ایران نیز قویا آن را تکذیب کرده است.

آغاز دوران جدیدی در روابط

پیش از سفر پوتین، دیمیتری پسکوف، سخنگوی کرملین، به تلویزیون ایران گفت که ایران و روسیه می‌توانند به زودی معاهده همکاری راهبردی را امضا کنند که همکاری آن‌ها را در زمینه بانک‌داری و امور مالی گسترش می‌دهد و دوران جدیدی از دوستی بین تهران و مسکو را وعده داد.

با این حال، نزدیکی دو کشور حتی قبل از شروع جنگ اوکراین در 24 فوریه و همزمان با افزایش تنش‌های روسیه با غرب آغاز شد. در ماه ژانویه ابراهیم رئیسی به مسکو سفر کرد و سپس در ماه گذشته، این دو مرد در یک نشست منطقه‌ای در ترکمنستان دوباره یکدیگر را ملاقات کردند، جایی که رهبر روسیه به دنبال تقویت حمایت‌ها از سوی کشورهای حاشیه دریای خزر بود.

روز سه‌شنبه، در حالی که او و رئیسی برای سومین بار در سال جاری میلادی دیدار کردند، پوتین گفت که روابط دو کشور در زمینه‌های اقتصادی، امنیتی و منطقه‌ای "با سرعت خوبی در حال توسعه است". او گفت که او و رئیسی بر تقویت همکاری در زمینه انرژی، صنعت و حمل و نقل و استفاده فزاینده از ارزهای ملی - به جای دلار آمریکا - در مبادلات تجاری خود به توافق رسیده‌‌اند.

بازنگری در اتحادها

به نظر می‌رسد جنگ در اوکراین کشورها را وادار کرده است تا نگاهی تازه به اتحاد خود بیندازند. هفته گذشته، در حالی که افزایش قیمت نفت از نظر سیاسی به جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا ضربه می‌زند، او با وجود آن‌که وعده داده بود با عربستان هم‌چون یک منفور رفتار کند، به جده سفر کرد و با محمد بن سلمان، ولی‌عهد سعودی دیدار کرد.

شراکتی پایدار؟

هنوز خیلی زود است که بگوییم ایران واقعاً چقدر می تواند به روسیه کمک کند تا اقتصاد خود را در کوران تحریم‌های نجات دهد، یا این‌که رقابت این دو کشور در بازار جهانی انرژی یا منافع سیاسی متفاوت ممکن است شراکت آنها را از مسیر خارج کند.

در حالی که روسیه برای دور زدن تحریم‌ها تلاش می کند تا خریداران جدیدی برای نفت خود پیدا کند، یک جنگ قیمتی را با شرکای خود -ایران و ونزوئلا- آغاز کرده که می تواند به همه آنها آسیب برساند.

 در حالی که بحث بر سر جنگ اوکراین به جلسات روز سه‌شنبه هم کشیده شد، درگیری دیگری نیز احتمالا دامن گستر شود: جنگ در سوریه، جایی که ترکیه تهدید کرده است که یک حمله نظامی جدید در دو شهر شمالی علیه مبارزان کرد که ترکیه آنها را تروریست می‌داند، آغاز خواهد کرد.

اردوغان این عملیات احتمالی را راهی برای حفظ امنیت مرزهای ترکیه در برابر نیروهای کرد و ایجاد منطقه‌ای توصیف کرده که برخی از میلیون‌ها پناهجوی سوری که در طول جنگ از مرزها به ترکیه سرازیر شده اند، بتوانند به آن بازگردند.

روز سه‌شنبه رهبر ایران نسبت به انجام چنین عملیاتی به اردوغان هشدار داد. وی در نشستی جداگانه به او گفت که هرگونه حمله نظامی در شمال سوریه برای ترکیه، سوریه و کل منطقه مضر خواهد بود.

طی بیش از یک دهه جنگ داخلی در سوریه، ایران و روسیه سرسخت‌ترین متحدان بین‌المللی بشار اسد، رئیس‌جمهور سوریه بوده اند. اما ترکیه از گروه‌های مسلحی که برای سقوط اسد می‌جنگند حمایت کرده و به شمال سوریه نیز تجاوز کرده است.

به نظر می‌رسد علی‌رغم هشدار ایران، اردوغان دست کم به صورت علنی عقب‌نشینی نکرد.او  پس از این نشست گفت: مبارزه ما علیه سازمان‌های تروریستی در همه جا ادامه خواهد داشت. ما انتظار داریم روسیه و ایران در این مبارزه از ترکیه حمایت کنند.

 پوتین هم اظهار داشت که سه کشور بر سر یک بیانیه مشترک برای همکاری با یکدیگر برای "عادی سازی وضعیت" در سوریه به توافق رسیده‌اند. او تصریح کرد که برای او این به معنای حذف هرگونه دخالت غرب در این کشور و تضمین حاکمیت اسد است. او گفت سیاست مخرب کشورهای غربی به رهبری آمریکا، با هدف «تجزیه دولت سوریه» است.

نمایشی خوشایند

علیرغم اختلافات بر سر مسئله  سوریه، رهبران سه گشور مواظب بودند که وضعیتی خوشایندی  را به رخ بکشند.

 پوتین که از ابتدای همه‌گیری اقدامات احتیاطی فوق‌العاده‌ای را برای فاصله‌گذاری اجتماعی در ملاقات‌های رسمی‌اش اتخاذ کرده و در دیدار با رهبران سیاسی میهمانش در کرملین از یک میز دراز استفاد می‌کرد، در دیدارهای روز سه‌شنبه تقریبا تمامی این تدابیر را کنار گذاشت.

پوتین در پایان اعلام کرد نشست سه جانبه بعدی آنها در روسیه برگزار خواهد شد و از "دوستان ایرانی و ترک" خود دعوت کرد که به این کشور سفر کنند.