اهرم فشار ایران در مقابل آمریکا

به گزارش اقتصادنیوز؛ درحالی‌که این دولت دونالد ترامپ بود که با نقض قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت و نادیده گرفتن قوانین و موازین بین‌المللی به‌صورت یکجانبه از توافق چندجانبه هسته‌ای خارج شد و با اعمال غیرقانونی تحریم‌های شدید ذیل کمپین فشار حداکثری، ایران را ناگزیر به پاسخ ضابطه‌مند از طریق مفاد برجام و عدول گام‌به‌گام از محدودیت‌های برجامی کرد، روزنامه نیویورک تایمز مدعی است که نزدیک شدن تهران به «آستانه هسته‌ای^*» (Nuclear Threshold)، به عنوان تاکتیکی برای تحت فشار قرار دادن دولت بایدن جهت موافقت با احیای سریع توافق هسته‌ای، همراه با معافیت‌های تحریمی بیشتر و بدون پرداختن به مسائل خارج از چارچوب برجام (اعم از توافق "طولانی‌تر و قوی‌تر" و یا مسائل موشکی و منطقه‌ای) تلقی می‌شود.

دیوید سنگر و ویلیام برُد خبرنگاران سیاست‌خارجی روزنامه نیویورک‌تایمز در گزارشی با عنوان «ایران به نقطه عطف اتمی*(Atomic Milestone) نزدیک می‌شود» مدعی شده‌اند که «ایران تقریباً یک ماه با در اختیار داشتن سوخت کافی برای تولید یک سلاح هسته ای فاصله دارد و از مرزهایی عبور کرده است که ممکن است فشارهایی را بر ایالات متحده و متحدانش جهت بهبود شرایط توافق احتمالی احیای برجام به نفع ایران، ایجاد کند».

* بیشتر بخوانید

تأخیر هسته‌ای (Nuclear Latent) یا همان وضعیت آستانه هسته‌ای (Nuclear Threshold State) شرایط کشوری است که از فناوری ساخت سریع سلاح های هسته‌ای برخوردار است، بدون اینکه این کار را انجام داده باشد. زمان لازم برای رسیدن به این مرحله را «زمان گریز هسته‌ای» (Nuclear Breakout Time) رسیدن به این وضعیت را نقطه عطف اتمی (Atomic Milestone) در برنامه هسته‌ای یک کشور می‌نامند. به کشورهایی که به چنین قابلیتی می‌رسند کشورهای نهفته هسته‌ای (Nuclear Latent States) می‌نامند و چنین توانایی نهفته‌ای در معاهده منع گسترش سلاح های هسته‌ای (NPT) منع نشده است چراکه تأخیر هسته‌ای هیچ مقاصد خاصی را برای یک کشور نهفته هسته‌ای نشان نمی‌دهد.  با این وجود که تأخیر هسته‌ای تنها با اهداف صلح آمیز قابل دستیابی است، ممکن است همیشه اینطور نباشد. این موارد که در آن تأخیر هسته‌ای به عنوان تاکتیکی به منظور دستیابی به پتانسیل ایجاد سلاح هسته‌ای در آینده استفاده می‌شود را حفاظت هسته‌ای (Nuclear Hedging) می‌نامند.

ژاپن به عنوان یک «کشور فرا هسته‌ای» (Paranuclear state) در نظر گرفته می شود، کشوری با توانایی کامل (اعم از مواد، تخصص و ظرفیت فنی لازم) برای ساخت سریع سلاح هسته ای را داراست. بسیاری از کشورها قادر به تولید سلاح هسته‌ای هستند یا حداقل غنی سازی اورانیوم یا تولید پلوتونیوم را انجام میدهند اما به ندرت سلاح هسته‌ای تولید یا دخیره کرده‌اند. از جمله مهمترین آنها می توان به کانادا ، آلمان و استرالیا اشاره کرد. علاوه بر این، آفریقای جنوبی با موفقیت سلاح‌های هسته‌ای خود را توسعه داد اما آنها را در سال 1989 منهدم کرد. برخی مدعی‌اند ایران نیز یک کشور در حال نزدیک شدن به آستانه هسته‌ای است. 

مفهوم آستانه هسته‌ای، دارای ابهامات فراوان است اما برای اولین بار در مورد کشورهایی جز پنج کشور دارای سلاح هسته‌ای به رسمیت شناخته شده توسط معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT) به کار رفت که تسلیحات اتمی به دست آورده یا در مرحله دستیابی به آن بودند. از نظر تاریخی، اولین موارد، اسرائیل، هند و پاکستان بودند، اما این اصطلاح از آن زمان، حداقل در محافل تحلیلی متخصصان و در برخی اعلامیه های رسمی، گسترش یافته و شامل سایر کشورها ، اعم از کشورهای عضو و غیر دولتی نیز می‌شود.

به نوشته این روزنامه، کارشناسانی که در حال مطالعه داده‌های جدید موجود در گزارش‌های هفته گذشته آژانس بین المللی انرژی اتمی هستند، مدعی‌اند که تهران با غنی سازی سطح بالای سوخت هسته‌ای در ماه‌های اخیر ، مواد مورد نیاز خود را برای تولید یک کلاهک هسته ای در عرض یک ماه یا بیشتر، در یک زمان‌بندی فشرده به دست آورده است.

همچنین مقامات فدرال که برآوردهای طبقه‌بندی شده‌ای را مشاهده کرده‌اند از بحث درباره ارزیابی‌های رسمی خودداری می‌کنند اما در مکالمات پیشین اذعان کرده بودند که معتقدند این کار تنها چند ماه به طول می‌انجامد. با این حال به نوشته این روزنامه ساخت یک کلاهک واقعی (یعنی با داشتن این قابلیت که بتواند در بالای موشک قرار گیرد و از رفت‌وبرگشت آتشین به جو، جان سالم به در ببرد) به طور قابل توجهی بیشتر زمان می‌برد.

این در حالی است که ایران علاوه بر توافق همکاری اخیر که با آژانس امضا کرد، همواره اعلام کرده که هیچ تمایلی به زرادخانه هسته ای ندارد و تاکنون هیچ نشانه قابل اتکایی برخلاف این امر به دست نیامده است.با این وجود، به ادعای نیویورک‌تایمز، ایران حتی قبل از توافق هسته ای 2015 نیز تا این حد آستانه هسته‌ای نزدیک نشده است. این توافق بیش از 97 درصد سوخت هسته‌ای ایران را به خارج از کشور می فرستاد و به اذعان ایالات متحده، در صورت نقض توافق نیز حداقل یک سال طول می‌کشید تا ایران به نقطه گریز هسته‌ای، برسد.

دولت جدید ایران به دنبال شروع مجدد مذاکرات؟

گزارشی که روز دوشنبه توسط موسسه علوم و امنیت بین المللی ، یک گروه خصوصی که در تجزیه و تحلیل یافته های آژانس‌های سازمان ملل متحد تخصص دارد، منتشر شد، به این نتیجه ادعایی رسید که «در طول تابستان روندی برای غنی سازی اورانیوم با خلوص 60 درصد انجام شده است. و این ایران را در موقعیتی قرار می‌دهد که سوخت کافی برای یک بمب را در مدت "یک ماه" تولید کند. بر اساس این گزارش سوخت سلاح دوم می‌تواند در کمتر از سه ماه و سومی در کمتر از پنج ماه تولید شود».

اما نویسنده اصلی گزارش، دیوید آلبرایت، روز جمعه ادعا کرد که «اقدامات ایران نشان دهنده تلاش دولت جدید این کشور برای یافتن شرایط بهتر و مطلوب تر برای ایران ، در مذاکرات پیش رو است». مقامات آمریکایی می گویند انتظار دارند که تیم دولت جدید به دنبال شروع مجدد مذاکرات باشد و خواستار لغو تحریم‌های بسیار بیشتری شود.

آقای آلبرایت، سرپرست موسسه، روز جمعه در یک کنفرانس خبری مدعی شد: «ما باید هوشیار باشیم و نگذاریم آنها ما را بترسانند».

مقامات دولت بایدن در مورد گزارش های آژانس اتمی ، که به صورت محرمانه بین کشورهای عضو توزیع شده اما در روزهای اخیر به طور گسترده ای منتشر شده است ، اظهار نظری نکرده اند.

آنتونی بلینکن ، وزیر امور خارجه روز جمعه ، طی سفر به آلمان ، اذعان کرد که پیشرفت ایران آنقدر سریع بوده است که بازگرداندن توافق قبلی به زودی بی معنی خواهد شد. او به خبرنگاران گفت: «من قرار نیست تاریخ این نقطه را تعیین کنم اما ما به نقطه ای نزدیک می شویم که بازگشت به پایبندی به توافق قبلی مزایای حاصل شده از توافق را بازتولید نمی کند».

وی افزود: «با گذشت زمان و پیشرفت ایران در برنامه هسته ای خود، از جمله راه‌اندازی سانتریفیوژهای پیشرفته، غنی سازی مواد بیشتر و یادگیری بیشتر، نقطه‌ای وجود دارد که بازیابی همه مزایای توافقی که ایران شش سال پیش با آن موافقت کرد بسیار دشوار خواهد بود. ما هنوز در آن نقطه نیستیم ، اما در حال نزدیک شدن است».

هفته‌های پرالتهاب پیش رو

نیویورک تایمز مدعی شد: چند هفته آینده بحرانی تلقی می شود. افتتاح مجمع عمومی سازمان ملل متحد به طور سنتی لحظه‌ای برای دیپلماسی پشت پرده ، به ویژه در مورد ایران است و انتظار می رود مقامات دولت جدید ایران، از جمله حسین امیر عبداللهیان ، وزیر امور خارجه جدید، اولین حضور خود را در این مجمع داشته باشد.

آقای امیر عبدالهیان، تمایل خود را برای احیای توافق نشان داده است، اما با شرایطی که دولت جدید می‌گوید، موضع تهران بسیار ارتقاء یافته است. کارشناسان خارجی می‌گویند که هم ایران و هم کره شمالی که روز یکشنبه موشک کروز جدیدی را شلیک کرد که نشان می داد توانایی اجتناب از دفاع موشکی را دارد، این شرایط را فرصتی برای آزمایش دولت بایدن می‌دانند.

رز گوتمولر ، یکی از مقامات سابق کنترل تسلیحات در چندین دولت که اکنون در دانشگاه استنفورد کار می کند، مدعی است: «شباهتی وهم آور بین آنچه در ایران با غنی سازی مشاهده می کنیم و در کره شمالی با آزمایش موشک کروز می‌بینیم، وجود دارد. آنها هر دو سعی می کنند میز مذاکره را به نفع خود تنظیم کنند، زیرا دولت بایدن سرانجام به خواسته آنها روی می آورد».

روز یکشنبه ،  رافائل گروسی مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی طی سفر یک روزه به تهران موفق شد پیش از آغاز نشست شورای حکام به یک توافق ضمنی با دولت جدید ایران دست یافته و با دست پر تهران را به مقصد وین ترک کند؛ این «اولین توافق» دولت رئیسی بایک سازمان غربی بود که رسانه‌های بین‌المللی، آن را «اولین گام دولت جدید ایران در راستای ازسرگیری روند احیای برجام» توصیف کردند.

این توافق با فرض این که بازرسان اجازه دارند به دوربین ها و سایر تجهیزات دسترسی پیدا کرده و با آنها مجدداً کار کنند ، یک بحران بازرسی فوری را به وجود می آورد. این توافق به بازرسان بین المللی اجازه می دهد کارت های حافظه جدید را در دوربین های نظارتی در سایت های حساس هسته ای خود نصب کنند و ضبط را در آنجا ادامه دهند؛ امری که به نوشته این خبرگزاری به طور بالقوه از رویارویی دیپلماتیک این هفته  شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی جلوگیری کرد.

بر اساس این گزارش، آژانس بین المللی انرژی اتمی می گوید برخی تجهیزات نظارتی را نمی‌توان بیش از سه ماه بدون سرویس نگه داشت. به گفته این آژانس ، در این ماه به چهار دوربین نظارتی نصب شده در یک مکان دسترسی داده شد ، اما یکی از دوربین ها خراب شده و دوربین دوم نیز به شدت آسیب دیده است.

داشتن سوخت کافی به معنای توانایی تولید سلاح نیست

با این حال  توافق ایران و آژانس به خود فرآیند تولید اورانیوم و غنی سازی در سطوح بالاتر توجهی نمی کند. به دلیل فیزیک فرآیند غنی سازی هسته‌ای، رسیدن اورانیوم از غنای کم به ۶۰ درصد بسیار بیشتر از آخرین جهش از ۶۰ به ۹۰ درصد طول می کشد ، سطحی که معمولاً در سلاح‌های هسته‌ای استفاده می شود.

به ادعای نیویورک‌تایمز تولید اورانیوم غنی شده 60 درصد توسط ایران هنوز برای سلاح کافی نیست. اما تابستان را صرف نصب سانتریفیوژهای جدیدتر و با کارایی بالا کرده است که می تواند ذخایر آن را به سرعت تقویت کند. حتی در این صورت، کارشناسان هسته ای معتقدند نگه داشتن مقدار زیادی اورانیوم با غنای بالا هم لوازم کافی برای تولید بمب را فراهم نمی‌کند.

به گفته آژانس بین المللی اتمی ، سوخت باید به فلز تبدیل شود (گامی که ایرانیان نیز در حال آزمایش آن هستند) و سپس به یک کلاهک کامل. این مراحل بسته به مهارت فنی ماه‌ها و شاید سال‌ها طول بکشد.