ترکیه چگونه از غرب باج می‌گیرد؟/ پاشنه آشیل ناتو

به گزارش اقتصادنیوز، پارلمان ترکیه سرانجام پیشنهاد سوئد برای عضویت در ناتو را تایید کرد و رجب طیب اردوغان نیز به سرعت این اقدام را تایید کرد.الحاق سوئد به ناتو بیش از یک سال به طول انجامیده است. در حالی که سایر اعضای ناتو به جز مجارستان از الحاق استکهلم حمایت کردند، رهبران ترکیه این بازیگر را به حمایت از گروه های کرد متهم کردند. آنها از سوئد خواستند قوانین ضد تروریسم خود را تشدید کند، افراد متهم به فعالیت های تروریستی در ترکیه را مسترد و فروش تسلیحات به ترکیه را از سر بگیرد. به نظر می رسد که ایالات متحده نیز با فروش اف-16 ها به ترکیه تلاش داشته تا این عضویت را تسریع کند.

پاشنه آشیل ناتو

با متوقف شدن روند عضویت سوئد، تحلیلگران نسبت به افول ناتو هشدار دادند و طیف وسیعی از مشوق ها و محرک ها را برای مهار آنکارا پیشنهاد دادند. برخی خواهان اخراج ترکیه از این نهاد شدند؛ علیرغم اینکه چنین اقدامی براساس مفاد منشور غیر ممکن است.این نگرانی‌ها و تهدیدها زمانی اوج گرفت که کارشناسان آمریکایی، سیاست خارجی ترکیه را حول محور اصل معامله توصیف می‌کنند - به این معنی که منافع ملی ترکیه بر ارزش‌های مشترک ناتو غلبه می‌کند. به باور آنها در بازهای از زمان ترکیه متحد قابل اعتماد و غرب محور ایالات متحده بود، اما امروز به دنبال منافع خود است که اغلب در تضاد با منافع ایالات متحده و کشورهای اروپایی قرار دارد.

ترکیه زدیک به چهار سال صبر کرد تا سرانجام در سال 1952 به ناتو پیوست. روابط ترکیه و ناتو در هفت دهه گاهی در راستای منافع ترکیه بوده و گاهی مخالف خواست این بازیگر.تلاش های ترکیه برای پیوستن به ناتو و سایر نهادهای تحت تسلط ایالات متحده پس از جنگ جهانی دوم در شرایط امنیتی بدی برای این کشور انجام شد. رهبران ترکیه در طول جنگ جهانی دوم کشور خود را بی طرف نگه داشتند و از بریتانیا و فرانسه کمک گرفتند و تجهیزات جنگی را به آلمان فروختند. در پایان درگیری، ترکیه دوستان کمی در میان فاتحان متفقین یافت و از چند طرف توسط رژیم های تحت کنترل کمونیست ها احاطه شده بود: بلغارستان در غرب، و جمهوری های شوروی گرجستان، ارمنستان و آذربایجان در شمال شرقی.در آن بازه زمانی مقامات شوروی رهبران ترکیه را درباره مذاکره پیرامون معاهدات مربوط به ترانزیت از طریق تنگه بسفر و داردانل تحت فشار قرار داده و تاکید داشتند تا این بازیگر کنترل چندین استان مرزی شمال شرقی را واگذار کند.

ریشه های اختلاف آنکارا با ناتو

ترکیه به جای پیروی از خواسته های شوروی، به انگلیس و ایالات متحده روی آورد. با ناتوانی لندن در حفظ نقش گسترده خود در شرق دریای مدیترانه، واشنگتن تعهدات خود را در قبال ترکیه و یونان افزایش داد و از طریق دکترین ترومن و طرح مارشال به هر دو کشور کمک کرد.اما رهبران ایالات متحده و اروپای غربی از گنجاندن ترکیه در ناتو خودداری کردند. آنکارا برای اولین بار در سال 1948، زمانی که ائتلاف در حال شکل گیری بود، درخواست عضویت داد، اما با مخالفت مواجه شد. تلاش های این کشور در سال1950 نیز بی نتیجه بود.تا اینکه واشنگتن در ماه مه 1951 الحاق ترکیه را پیشنهاد کرد؛، گزاره ای که از سوی کل شورای ناتو نیز حمایت شد. ترکیه در سال 1952 همراه با یونان پذیرفته شد.

به نوشته فارین پالسی رابطه ترکیه با ناتو از ابتدا مبتنی بر معامله بود. بالاخص آن که موقعیت جغرافیایی ترکیه بین اروپا و آسیا - و در آبراه های اصلی - برای غرب مفید به نظر می رسید.چندی پس از عضویت رهبران ترکیه احساس کردند که منافع ملی آنها تابع منافع ایالات متحده و سایر متحدان است. تمایل واشنگتن برای چانه زنی با اتحاد جماهیر شوروی بر سر موشک های هسته ای ایالات متحده مستقر در ترکیه در جریان بحران موشکی کوبا یکی از نمونه های این پویایی بود. اما منبع اصلی ناامیدی قبرس قلمداد می شد.قبرس در سال 1960 با توافقنامه تقسیم قدرت بین اکثریت یونانی و اقلیت ترک استقلال خود را از بریتانیا به دست آورد. هنگامی که این قرارداد در سال 1963 شکست خورد، ترکیه تدارک حمله به جزیره را برای محافظت از جمعیت ترک خود کلید زد.گزاره ای که با مخالفت سخت واشنگتن روبرو شد.

چالش اردوغان

پس از کودتای 1980 ترکیه، عضویت در ناتو دوباره برای این کشور با اهمیت شد. رهبران نظامی بر عزم خود جهت احترام به تعهدات ناتو تاکید کردند. آنها همچنین حرکات آشتی‌جویانه‌ای انجام دادند و امتیازات سرزمینی احتمالی را در قبرس ارائه کردند (اگرچه هرگز از آن پیروی نکردند) و از ادغام مجدد یونان رقیب در ساختار فرماندهی ناتو پس از خروج آن در طول بحران 1974 حمایت کردند.در برابر ایالات متحده کمک های خود به آنکارا را افزایش داد.کاست.. تورگوت اوزال، رئیس‌جمهور وقت ترکیه، تا حدی برای تأکید مجدد بر محوریت ترکیه بر منافع غرب، از کمپین تحت رهبری ایالات متحده علیه عراق پس از تهاجم این کشور به کویت در سال 1990 حمایت کرد. او همچنین اقتصاد ترکیه را برای تشویق سرمایه گذاری خارجی آزاد کرد. در مقابل، اوزال امیدوار بود که امتیازاتی را از ایالات متحده و دیگر متحدانش در اروپا بگیرد.

همزمان جاه طلبی های ناتو نیز با منافع ترکیه سازگاری داشت. این ائتلاف در طول جنگ خلیج فارس به ترکیه هواپیماهای اضافی برای جلوگیری از حملات عراق داد. ایالات متحده و سایر متحدان ناتو نقش مهمی در دستگیری رهبر اصلی جدایی طلب کرد در سال 1999 ایفا کردند. در همان سال، اتحادیه اروپا رسماً نامزدی ترکیه برای عضویت را تأیید کرد.با وجود این تحولات، ترکیه در دهه 1990 تحت تاثیر بحران های اقتصادی، خشونت و بی ثباتی سیاسی قرار گرفت. هرج و مرج این سال ها به بی اعتبار شدن احزاب مستقر و به قدرت رسیدن اردوغان و حزب عدالت و توسعه (AKP) او در سال 2003 کمک کرد.در ابتدا، حزب عدالت و توسعه تلاش های ترکیه برای تعامل با متحدان غربی را تشدید کرد. اما شکست های متعددی رقم خورد. مذاکرات عضویت ترکیه در اتحادیه اروپا پس از پذیرش قبرس به این اتحادیه و انتخاب رهبران اروپایی مانند آنگلا مرکل و نیکلا سارکوزی به واسطه مخالفت هایشان، متوقف شد.از آنجایی که حزب عدالت و توسعه حمایت گروه های غرب گرا در ائتلاف خود - از جمله لیبرال ها و جنبش مذهبی گولن - را از دست داد، اردوغان به جناح های سیاسی متکی شد که از سیاست خارجی «اوراسیاگرایانه» حمایت می کردند که کمتر غربی بود و بیشتر بر روسیه و آسیای مرکزی متمرکز می شد.

از میان تمام درگیری‌های ترکیه و متحدانش در ناتو در دوران پس از جنگ سرد، محوری‌ترین درگیری‌ها بر سر روابط با گروه‌های ناسیونالیست کرد بوده است. واشنگتن بارها از این گروه به عنوان متحد علیه صدام حسین و گروه تروریستی داعش استفاده کرده است.با این حال رویکرد آنکارا نسبت به این  گروه زمینه ساز مهاجرتشان به غرب شد؛ جغرافیایی که این گروه در آن نیز از حقوق جدی برخوردار نبودند.سوئد پس از ترکیه اولین کشوری بود که در سال 1984 پ‌ک‌ک (حزب کارگران کردستان) را در فهرست سازمان‌های تروریستی قرار داد.با این حال رهبران ترکیه نبرد را در داخل ناتو انتخاب کردند، زیرا این اتحاد یکی از معدود مکان‌هایی است که می‌توانند بر کشورهای غربی فشار بیاورند. از طریق ناتو، آنکارا می تواند توجه را به نگرانی های امنیتی خود جلب کند و در این راه امتیازات مهمی را به دست آورد.