رمزگشایی از پیام پزشکیان به اعراب/ کشورهای خلیج فارس در کشاکش دوگانه تهران و تل‌آویو

به گزارش اقتصادنیوز، برنامه‌های منطقه‌ای و جهانی مسعود پزشکیان رئیس‌جمهور ایران، سه مخاطب متفاوت دارد؛ همسایگان نزدیک ایران، بازیگران غربی و چین و روسیه.

با این همه به ادعای ناظران او در این مسیر با چالش هایی روبرو است. از منظر این گروه، وعده پزشکیان مبنی بر کاهش تنش و همکاری منطقه ای و عدم تاکید او بر تسریع  توافق با غرب در باب برنامه هسته ای، نشان از یک واقعیت دارد. در شرایطی که خاورمیانه درگیر تصاعد تنش ها است، همکاری و تعامل تهران با بازیگران عرب حاشیه خلیج فارس می تواند کارت برنده ای در دستان ایران باشد.

توپ در زمین آمریکا

به ادعای موسسه خاورمیانه، وظیفه پزشکیان تغییر مسیر سیاست خارجی ایران نیست بلکه کاهش فشارهای بین المللی است. در همین راستا شاید حضور پزشکیان در انتخابات اخیر ایران قابل توجه باشد.

در همین راستا وعده رئیس جمهور جدید مبنی بر تمرکز بر کاهش تنش و همکاری منطقه‌ای - و نه اولویت دادن به توافق سریع با غرب در حوزه برنامه هسته ای – می بایست به یک دلیل مشخص مورد توجه قرار بگیرد. دلیل اصلی این است کاهش تنش با جهان عرب می‌تواند زمینه را برای کاهش تنش های منطقه ای هموار کند.

از همین رو می توان گفت که هیچ موضوع سیاسی دیگری به این اندازه برای آینده سیاست خارجی ایران با اهمیت نیست.پزشکیان در قامت نامرد انتخابات اخیر، عملکرد سیاست خارجی ایران را به شدت مورد انتقاد قرار داد و گفت ایران در قفس است. رئیس جمهوری همچنین موضع رقیب محافظه کارش یعنی سعید جلیلی را به چالش کشید و تاکید داشت نمی توان دور ایران دیوار کشید. پزشکیان به این ایده که «خود اتکایی» مساوی «خود انزوایی» است، انتقاد کرد و تاکید داشت که ایران می بایست با جهان وارد تعامل شده و از مزایای همکاری‌های بین‌المللی بهره مند شود.

پزشکیان در دو نامه خود به جهان، از رویکرد محتاطانه ای پیروی کرد. با این همه به ادعای این موسسه مطالعاتی پزشکیان تلاش دارد تا به آرامی و به تدریج سیاست خارجی ایران را تغییر دهد، بدون این که صدای مخالفان بلند شود.

در همین راستا پزشکیان در نامه اول خود از اروپایی ها خواسته تا «تصور برتری اخلاقی خودپسندانه شان را کنار بگذارند» و به دنبال همکاری با تهران باشند. اگر اروپا در این زمین بازی می‌کند، ظاهراً محدودیتی برای روابط وجود ندارد.رویکرد محتاطانه پزشکیان در ارتباط با آمریکا قابل پیش بینی بود. پیام رئیس جمهوری تازه ایران برای آمریکا همان مواضع ساختار سیاسی حاکم است:«ایران در برابر فشارها کوتاه نیامده – و نخواهد آمد».

پزشکیان با ارسال این پیام به واشنگتن پیام داد که اگر قرار بر تنش زایی میان دو بازیگر باشد، توپ در زمین واشنگتن است.به ادعای این موسسه مطالعاتی این پیام یک ژست توخالی نیست، بالاخص در شرایطی که تمامی جناح های سیاسی در یک باره اتفاق نظر دارند، تا مادامی که تحریم ها باشد، بهبود شرایط اقتصادی دشوار است.

پیام ایران به اعراب

به ادعای موسسه خاورمیانه پزشکیان هم‌چنین تاکید داشت که ایالات متحده «هیچ راهبردی برای ایران» ندارد. البته به نظر می‌رسد ایران هم در این زمینه راهبردی ندارد. تهران بیش از هر زمان دیگر خواهان خروج ایالات متحده از خاورمیانه است. این نه تنها به نظر امکان ناپذیر است، بلکه ظاهرا سیاست روشنی را که تهران در چند سال اخیر با موفقیت دنبال کرده را تضعیف می‌کند. مراد تعامل سازنده با کشورهای عربی حامی آمریکا در خلیج فارس است.

پزشکیان در نامه دوم خود اعراب را مخاطب قرار داده و تاکید دارد که ایران به دنبال ادامه رقابت در منطقه با بازی حاصل جمع صفر نیست. به گفته او اگر اعراب خلیج فارس خوب عمل کنند، آنچه حاصل می شود سود خالص مثبت برای ایران و کل خاورمیانه است. پزشکیان از«وحدت منطقه» می گوید بدون آن که روابط اعراب و آمریکا را زیر سوال ببرد.

همچنین پزشکیان از ایران و اعراب خلیج فارس گفت که هر دو «مخالف تقسیم جهان و دو قطبی شدن آن بر اساس منافع قدرت‌های بزرگ هستند». یک تعبیر خوش‌بینانه این است که ایران و کشورهای حوزه خلیج فارس باید از تبدیل شدن به مهره های بازی در رقابت آمریکا و چین خودداری کنند. کشورهای حاشیه خلیج فارس با چنین پیامی مشکلی نخواهند داشت، چرا که امروز از همین رویکرد پیروی می کنند.

در نهایت، ناگفته های پزشکیان به اعراب روشن است. او بر رهایی مردم فلسطین تاکید دارد و منتقد زرادخانه هسته‌ای اسرائیل است، با این همه پا را فراتر گذاشته و از خاورمیانه عاری از سلاح هسته ای می گوید. مخالفت با این پیام‌ها برای کشورهای عربی خلیج فارس سخت است. تشکیل کشور فلسطین، به عنوان بخشی از راه حل دو کشوری که در ابتکار صلح عربی در سال 2002 مطرح شد و خاورمیانه عاری از سلاح های هسته‌ای، از جمله خواسته های طولانی مدت اعراب حاشیه خلیج فارس هست.

از منظر کشورهای خلیج فارس، چند مسئله از اهمیت بسیاری برخوردار است. اول اینکه آیا پزشکیان حقیقتا قادر به تغییر مسیر سیاست خارجی هست یا نه. همچنین، کشورهای حاشیه خلیج فارس می‌خواهند بدانند که ماحصل رویارویی تهران و تل اویو چگونه خواهد بود.طبیعتا کاهش تنش ها موجب کاهش ترس اعراب خلیج فارس در باب پتانسیل یک درگیری منطقه‌ای گسترده‌تر می شود، رویارویی که خطر فروپاشی برنامه‌های توسعه اقتصادی بلندپروازانه پسانفتی این گروه از بازیگران را به دنبال دارد. به هر حال، سرنوشت فلسطینی‌ها بیش از آنکه یک مسئله وجودی برای آن‌ها باشد، یک موضوع عربی است. امروز، اکثر 22 دولت عربی تاکیدئ دارند که تنها راه شکست اسرائیل توسل به راه حل دیپلماتیک هست نه گزینه های نظامی.

پزشکیان در مبارزات انتخاباتی خود درباره چالش‌های منطقه‌ای ایران مواضعش را به صراحت بیان کرد. از آنجایی که ایران دو دهه گذشته را صرف پیشرفت برنامه هسته ای اش کرده، کشورهای عربی، ترکیه و دیگر همسایگان ایران تقریباً در حوزه های مختل توانستند پیشرفت هایی به دست بیاورند. همانطور که پزشکیان تاکید داشت، «قرار بود تحریم‌ها را دور بزنیم اما کریدورهای اقتصادی ما را دور می‌زنند.»

او اصرار دارد که سیاست خارجی باید به بهبود استانداردهای زندگی کمک کند. در همین راستا می توان گفت، گفت‌وگوی سازنده با اعراب خلیج‌فارس ممکن است به تهران فرصتی بدهد تا تقاضای خود برای خودمختاری فلسطین را به عنوان بخشی از چارچوب منطقه‌ای ایران و کشورهای عربی برای حمایت از همان مفهوم راه‌حل دو دولتی مطرح کند. چنین رویکردی می‌تواند به ایران فضایی بدهد تا روی سیاست‌هایی جهت کاهش یا برطرف کردن درد تحریم ها متمرکز شود.